Ptasznik, płochacz, dowodny czy na suche pole? Historia spanieli
Skąd się te kłapouche psy wywodzą i w jakim celu je hodowano?
Angielskie słowo „spaniel” pochodzi prawdopodobnie ze średniowiecznej francuszczyzny, w której espaigneul znaczyło „hiszpański” (obecnie espagnol), co z kolei wywodzi się z łacińskiego hispaniolus. Miały to być zatem „psy hiszpańskie”. O hiszpańskim pochodzeniu tych czworonogów można przeczytać m.in. w średniowiecznym traktacie Livre de chasse („Księga łowów”) pióra Gastona III, hrabiego Foix i wicehrabiego Béarn, zwanego Febusem, który tworzył je w latach 1387–89. W XVI w. o spanielach pisze John Caius w swoim dziele „O psach brytyjskich”, wydanym najpierw po łacinie pt. De Canibus Britannicis (1570), a następnie po angielsku pt. Of Englishe Dogges (1576). Według słów Caiusa, w owych czasach w większości były to psy maści białej z rudymi łatami, niektóre całe rude lub czarne, ale te były rzadkie.
Wspomina on także o nowej odmianie pochodzącej z Francji, nakrapianej czarno i biało w taki sposób, że sierść jest przemieszana i wydaje się jak z niebieskiego marmuru (chodzi zatem o psy dereszowate). Wzmianki o spanielach znajdziemy w dziełach Chaucera (1342–1400) i Szekspira (1564–1616), co również świadczy, jak popularny był ten typ psa wśród arystokracji.
Teorii na temat pierwotnego pochodzenia tych psów jest kilka, niektóre bardziej prawdopodobne od innych. W dodatkach załączonych do reprintu dzieła Caiusa z 1909 r. wydawcy sugerują, iż ten typ psów dotarł na Wyspy Brytyjskie już w X w. p.n.e. razem z plemionami celtyckimi, którzy przywędrowali z Hiszpanii do Kornwalii, a następnie rozeszli się do Walii, Anglii i Irlandii. Za poparciem tej hipotezy przemawiałaby z kolei teoria nt. pochodzenia walijskiego springer spaniela. Uważa się, że rasa ta wywodzi się w linii prostej od psa opisanego w poświęconym łowom poemacie Kynegetica pióra greckiego poety Oppiana z Apamei. W napisanym w I połowie III w. n.e. dziele Oppian wspomina niedużego psa myśliwskiego należącego do celtyckich plemion zamieszkujących okupowaną przez Rzymian Brytanię. Inna teoria mówi, że to sami Rzymianie sprowadzili te psy do Brytanii.
Istnieje też teoria wywodząca spaniela francuskiego (epagneul francais) z Bliskiego Wschodu. Pod koniec XI w. francuscy rycerze zabierali ze sobą na wyprawy krzyżowe różne psy myśliwskie, w tym wyżły. Krzyżówka między tymi ostatnimi i chartami arabskimi miała dać spaniela francuskiego.
Jak to się drzewiej z ptasznikami polowało…
Spaniele wywodzą się od psów zwanych ptasznikami, używanych jeszcze na długo przed erą broni palnej do polowania na ptactwo, zarówno w tzw. suchym, jak i mokrym polu. W zależności od tego, czy polowano na ptactwo wodne, czy lądowe, i jaką metodę polowania stosowano, do chwytania ptaków wykorzystywano albo sieci, albo łuk i strzały, albo specjalnie układane ptaki drapieżne. Do polowania na ptaki lądowe wykorzystywane były tzw. sitting/setting spaniele – podkradały się one do ptactwa, niemal pełznąc na brzuchu, dzięki czemu mogły podejść na bardzo małą odległość. Wtedy na leżącego psa i ptaki narzucano sieć. Gdyby pies był bardziej wyprostowany, nie tylko ptaki mogłyby go łatwiej zauważyć, ale też przykrycie ich siecią byłoby mniej skuteczne. Od tych psów wywodzą się setery.
Z kolei na ptactwo wodne polowano z łukiem lub z sokołami – psy wypłaszały ptaki z zarośli, a gdy wzbiły się w powietrze, mogły paść ofiarą łucznika lub drapieżnika. Stąd też polska nazwa – płochacze. Po angielsku nazwano te psy springer spanielami, ponieważ to spring można m.in. przetłumaczyć jako „poderwać (ptaki do lotu)”. W XVII w. rola i oczekiwania wobec spanieli uległy ogromnej zmianie, bo zaczęto polować na ptactwo z bronią skałkową (tzw. flintami). Wtedy też przybrała na sile selekcja i wymagania stawiane tym psom. Koniecznością stał się np. brak lęku przed strzałami. W XIX w., gdy zaczęto przywiązywać coraz większą wagę do rasy, klasyfikowano psy do danej rasy w zależności od rozmiaru szczenięcia – w jednym miocie mogły więc przyjść na świat zarówno springery (większe szczeniaki), jak i cockery (mniejsze). Natomiast średnie mogły zostać sklasyfikowane jako sussex spaniele.
Polowanie ze spanielami dzisiaj
Współczesne płochacze powinny pracować w zasięgu strzału (tzn. oddalać się maksymalnie na taką odległość, na jaką doniesie broń palna), markować strzelone ptactwo (podobnie jak retrievery zapamiętywać miejsce upadku), aportować miękkim pyskiem i, co oczywiste, nie mogą bać się wystrzałów. Tak jak u innych psów myśliwskich, ceni się u nich doskonały węch. Nadal używa się ich do polowania zarówno na ptactwo wodne, jak i lądowe, jak również na króliki. Poluje się z nimi w różnych środowiskach – na otwartym polu, mokradłach, w lesie itp.
Warto wiedzieć, że FCI rozróżnia spaniele kontynentalne i anglosaskie. Te pierwsze, ze względu na styl pracy, umieszczone zostały w grupie wyżłów (grupa VII), ponieważ wystawiają ptactwo podobnie jak setery – znajdziemy tu 5 ras francuskich zwanych epagneul, 3 rasy niemieckie i 2 holenderskie. Natomiast psy w typie spaniela, będące typowymi płochaczami, umieszczone są w grupie VIII (sekcja 2). Poza tym w sekcji 3. (psy dowodne) znajdziemy 3 psy w typie spaniela, które wyhodowano prawdopodobnie w wyniku krzyżowania spanieli z psami dowodnymi w typie pudla.
Wystawiające psy w typie spaniela (grupa VII, sekcja 1.2)
Niebieski spaniel pikardyjski
Spaniel francuski
Spaniel bretoński
Spaniel z Pont-Audemer
Spaniel pikardyjski
Mały münsterländer
Duży münsterländer
Wyżeł niemiecki długowłosy
Drentsche patrijshond
Wyżeł fryzyjski (stabijhoun, stabyhoun)
Płochacze (grupa VIII, sekcja 2)
Wachtelhund (płochacz niemiecki)
Clumber spaniel
Cocker spaniel angielski C
Cocker spaniel amerykański
Field spaniel
Sussex spaniel
Springer spaniel angielski
Springer spaniel walijski
Kooikerhondje
Spaniele dowodne (grupa VIII, sekcja 3. – psy dowodne)
Amerykański spaniel dowodny
Irlandzki spaniel dowodny
Wetterhoun
Spaniele ozdobne (X gr. FCI)
Cavalier King Charles Spaniel
King Charles Spaniel
Spaniel kontynentalny miniaturowy papillon
Spaniel kontynentalny miniaturowy phalene
Nieuznane przez FCI rasy spanieli
Polski spaniel myśliwski
Spaniel rosyjski Boykin spaniel (USA)
Markiesje (Holandia)
Rasy, które nie są spanielami
Spaniel tybetański
