Testy psychiczne psów. Szwedzki test MH

Jedne z najbardziej rozbudowanych i przemyślanych testów psychicznych dla psów, o solidnych podstawach praktycznych i naukowych, stosowane są w krajach nordyckich.

Prekursorami w kompleksowym podejściu do testów psychicznych dla psów byli Szwedzi, którzy wszystkie zagadnienia traktują metodycznie i naukowo. I choć może nam się nie podobać szwedzka skłonność do regulowania każdej sfery życia, to trzeba przyznać, że system testowania psów w tym kraju częstokroć budzi podziw i zazdrość wśród osób, którym zagadnienie psiej psychiki, szkolenia i hodowli psów użytkowych leży na sercu. Geneza testów psychicznych organizowanych w Szwecji sięga lat 40. XX wieku i wywodzi się z Wojskowego Ośrodka Szkolenia Psów, który rozpoczął regularną i usystematyzowaną ocenę psów pozyskiwanych do szkolenia.

Na przestrzeni lat testy ewoluowały, były zmieniane i ulepszane. Wieloletnie doświadczenia udowodniły, że na równi z cechami wyglądu dziedziczone są cechy psychiczne. Szwedzki rząd odpowiedzialność za testowanie psychiki i realizację testów psów pracujących powierzył SBK (Svenska Brukshundklubben – Szwedzkiemu Klubowi Psów Użytkowych), który prowadzi je do dzisiaj. W obecnie Szwedzi mają kilka rodzajów testów psychicznych dla ras pracujących, z czego MH przeznaczony jest dla młodych psów. W latach 1977–1979 pracowano nad standaryzacją testu, który z kolejnymi zmianami jest przeprowadzany do chwili obecnej. Dla potrzeby rejestracji olbrzymiego zebranego materiału powstała baza danych genetica.se. Mając do niej dostęp, można dokładnie analizować etogramy różnych ras, prowadzić różne analizy statystyczne.

Profil psychiczny psa – MH

Test zwany „Mentalbeskrivning Hund”, w skrócie MH, przeznaczony jest głównie dla młodych psów w wieku 1–2 lat. MH ma na celu ustalenie tzw. profilu psychicznego, czyli przede wszystkim wrodzonych predyspozycji danego osobnika, choć oczywistą rzeczą jest, że u normalnie wychowywanego psa nakładają się na to także jego doświadczenia z codziennego życia, szkolenia itd. Badania naukowe wykazały, że cechy badane tym testem są wysoko odziedziczalne. Testowi można poddawać także starsze psy, ale im starszy pies, tym wyniki uznawane są za mniej odzwierciedlające naturalne predyspozycje, a bardziej wyuczone zachowania.

Test został stworzony głównie z myślą o rasach pracujących, takich jak owczarki niemieckie, rottweilery, boksery, collie (tak jest!).

Mogą do niego jednak podchodzić także psy innych ras. Test trwa około 45 minut i jest na tyle dokładny i przemyślany, że pozwala na ujawnienie rozmaitych odchyleń w psychice psa. Jest zestandaryzowany i przeprowadzany ściśle według wytycznych. Każdy gest testujących ma znaczenie. Zanim zostanie się sędzią, przechodzi się weekendowe szkolenia, najpierw na „ducha”, potem na prowadzącego (lidera testu), a w końcu na sędziego.

Do roku 1997 przetestowano nim w Szwecji około 8 tysięcy psów różnych ras (niestety nie znalazłam aktualnych danych). Podczas jednego dnia testowego można przetestować 8 psów, w miesiącach letnich 10. Psy różnych ras osiągają różne wyniki w tych próbach. Dla każdej rasy opracowano odrębny profil pożądanych zachowań. Jest oczywiste, że czego innego oczekuje się od owczarka niemieckiego, a czego innego od labradora. Wyniki, oprócz formy tabeli, często przedstawia się w postaci diagramów typu „gwiazda”. Pozwala to wygodnie porównać, jak dana rasa wypada na tle innych ras, można porównać jednego osobnika lub potomstwo jakiegoś psa do średniej rasy, albo opracować wyniki testów dla danego miotu czy całej hodowli.

Po niewielkiej wprawie wystarczy rzut oka na taki diagram, aby wiedzieć, czy dany pies jest tchórzliwy, agresywny, czy chętnie współpracuje z człowiekiem, czy nie. Test jest interesującym źródłem informacji dla hodowcy – szwedzcy hodowcy często publikują na swoich stronach wyniki poszczególnych psów z danego miotu.

Na pierwszy rzut oka test może się wydawać dosyć prosty, ale dla psa stanowi spore obciążenie psychiczne.

Dla każdej próby przyjęte są dwie minuty jako czas standardowy, to znaczy, że pies powinien w tym czasie zareagować lub wrócić do równowagi psychicznej. Jeśli zajmuje to dłużej, zostaje to odnotowane, ale pies nie zostaje zdyskwalifikowany.

Główne próby testu

Każda z poniższych prób składa się z 2–3 elementów, które podlegają ocenie. Do przeprowadzenia testu potrzeba czterech osób – lidera, sekretarza zapisującego wyniki oraz dwóch pomocników.

1. Kontakt z obcym.

Osoba przeprowadzająca test (lider) odbiera od przewodnika psa na smyczy i odchodzi z nim na bok na kilkanaście kroków, przeprowadza „badanie” jak na wystawie, ogląda zęby. Jak reaguje pies?

2. Chęć do zabawy.

Pies odpięty ze smyczy. Lider testu bawi się dużą szmatą, rzuca ją do przewodnika psa, zaprasza psa do zabawy. Czy pies bawi się?

3. Polowanie (pogoń).

Duża szmata jest ciągnięta na sznurku po zygzakowatym torze w odległości ok. 8 metrów (ma przypominać uciekającego zająca). Pies zostaje spuszczony ze smyczy. Pożądanym zachowaniem jest pogoń za obiektem i złapanie go. Następnie pies jest odwoływany przez przewodnika. Próbę powtarza się dwukrotnie, a do protokołu jest wpisywany lepszy wynik.

4. Zdolność do relaksu.

Pies z przewodnikiem stoją 3 minuty w spokojnym miejscu. Co w tym czasie robi pies?

5. Umiejętność współpracy z obcym.

„Czarownik” ubrany w długą pelerynę z kapturem nagle wyłania się zza krzaka w odległości około 40 metrów, przykuca, wstaje, znowu przykuca, zdejmuje kaptur i bawi się szmatą (sznurem, gryzakiem), ponownie się chowa, w tym czasie zdejmuje pelerynę. Pies zostaje puszczony. Czy zainteresuje się „czarownikiem” i podbiegnie? Czy będzie się z nim bawić?

6. Reakcja na nagłe pojawienie się dużego obiektu.

Przewodnik idzie z psem na smyczy. Nagle, w niewielkiej odległości przed nimi, zostaje podniesiony na linkach niebieski uniform. Jak reaguje pies? Normalną reakcją jest odskoczenie i szczeknięcie, ale pies powinien być w stanie szybko dojść do siebie i go obwąchać.

7. Reakcja na nagły dźwięk.

Pies idzie z przewodnikiem. Nagle z boku rozlega się dźwięk, kiedy ukryty w krzakach metalowy łańcuch z talerzami jest ciągnięty po metalowej tarce.

8. Reakcja na zbliżające się niebezpieczeństwo. „Duchy”.

Dwie osoby ubrane w białe prześcieradła z białymi wiadrami/ kapturami na głowach, z namalowanymi czarnymi oczami i ustami zbliżają się jednocześnie do przewodnika z psem z dwóch stron. Wiatr powinien wiać od psa, aby nie mógł on wyczuć zapachu ludzi. Gdy „duchy” podejdą na odległość ok. 3 metrów, zatrzymują się i odwracają plecami. Przewodnik spuszcza psa ze smyczy. Jak się zachowuje pies podczas tej próby? Przewodnik może na koniec podejść do „duchów” i zdjąć im nakrycia głowy.

9. Chęć do zabawy.

Powtórka próby nr 2. Czy pies po tym wszystkim ma jeszcze ochotę na zabawę, czy jest tak zmęczony i zestresowany, że już nie chce się bawić? Próba ta pokazuje, czy pies szybko wraca do równowagi i czy jest odporny na stres.

10. Reakcja na strzał.

Test MH kończy się dwoma wystrzałami w odstępie 10 sekund z odległości 20 m (pistolet na naboje 9 mm), a następnie dwoma strzałami w odstępie 10 sekund z bliższego dystansu.

a) Aktywność: Strzały padają podczas zabawy.
b) Pasywność: Strzały padają, kiedy pies jest trzymany na smyczy przez spokojnie stojącego przewodnika.

Jeżeli pies za bardzo zestresuje się pierwszym strzałem, test zostaje przerwany, a pies nie zalicza próby strzału. Odporność na strzał jest istotną cechą nie tylko dla ras pracujących, takich jak psy myśliwskie czy służbowe, ale także dla zwykłego psa towarzysza – taki pies ma mniejsze ryzyko przestraszyć się fajerwerków czy burzy i na przykład zgubić się z tego powodu.

Wynik testu nie jest podawany w punktach, ale pies może go zaliczyć bądź nie. Większość psów go zalicza, choć niektóre z gorszym (mniej pożądanym) wynikiem. Jeśli pies „rozsypie się” psychicznie, nie zalicza testu. Pies, który zaliczy wszystkie próby testy, włącznie z próbą strzału, otrzymuje tytuł MH. Natomiast hodowcy czy właściciele psów często podają wynik danej próby w postaci numeru, np. 2a–3, gdzie druga cyfra oznacza nr kolumny tabeli i odpowiadające mu zachowanie. Ponadto dla celów porównawczych, np. pomiędzy rasami, podaje się średni wynik danej próby w wartościach liczbowych, np. jeśli w danej rasie większość psów w próbie 1a wykazała zachowanie z kolumny 3., a sporo także 4. (zachowania pożądane dla większości ras), to średni wynik tej próby dla tej rasy może wynosić 3,2.

Diagramy typu „gwiazda”

Umożliwiają porównanie wyników pojedynczego psa (bądź też miotu, całego potomstwa, psów z danej hodowli itd.) do reszty rasy lub wybranej rasy do innych. Zielony okrąg oznacza przeciętne zachowanie. To, co jest na zewnątrz od tej linii, oznacza zachowanie bardziej intensywne (pies więcej się bawi, więcej boi), a to, co wewnątrz – mniej intensywne. Oznaczenia na obwodzie diagramu (np. 1a, 2b itd.) oznaczają dokładne momenty testu opisane w tabeli. Każda linia przecinająca osie wykresu odpowiada odchyleniu 0,2 od średniej dla ras pracujących (zielona linia). W związku z tym środek wykresu reprezentuje wartość –1 a pierścień zewnętrzny +1. Dzięki programowi komputerowemu można łatwo analizować wyniki statystycznie, porównywać ze sobą różne hodowle, rasy itd. Testy stanowią dobry materiał do badań naukowych.

Zainteresowanie testem MH z roku na rok rośnie nawet wśród właścicieli i hodowców psów nieużytkowych. Testy MH przeprowadza się także w Danii, Norwegii i Finlandii. Finlandia przyjęła nieco wyższy minimalny wiek dopuszczający do testu – 18 miesięcy, mając na uwadze, że jest on obciążający dla psa. W Polsce od 2001 roku testy MH na własny użytek przeprowadza straż pożarna. Są one przeprowadzane pod okiem najlepszych szwedzkich sędziów. Odbywają się w ramach szkolenia instruktorów i egzaminatorów PSP.

Serdeczne podziękowania dla wielkiego fana szwedzkich testów Michała Szalca za udostępnienie materiałów
Ciekawe linki: Uśrednione wyniki dla różnych ras – nie tylko użytkowych – w formacie pdf można znaleźć na stronie szwedzkiego Klubu Ras Pracujących: www.brukshundklubben.se/hundar/ mentalbeskrivning-mh/mental-status- -per-hundras/